Anayasa’nın 40. maddesinde, Anayasa'da güvence altına alınmış hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkesin yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkı (etkili başvuru hakkı) güvence altına alınmıştır. Burada bahsettiğimiz hak 'makul sürede yargılanma hakkı'dır. Ancak her hakkı temini için ülkemizde ulusal bir prosedür bulunmamaktadır. Sonunda Anayasa Mahkemesi de yıllardır dile getirdiğimiz bu sorunun çözümü için güzel bir karara (Nevriye Kuruç (B. No: 2021/58970) imza atarak etkili ulusal bir mekanizmanın kurulması için Meclis'e bir çağrı yaptı.
Biz bu sorunu yıllardır dile getiriyoruz. Çünkü AİHM, 16/7/2009 tarihinde verdiği “Daneshpayeh/Türkiye” kararında, başvuruya konu davanın makul sürede sonuçlandırılmadığını belirttikten sonra, ülkemizde uzun yargılama iddiaları konusunda başvurulabilecek etkin bir iç hukuk yolu bulunmadığını vurgulamış ve böyle bir iç hukuk yolunun kurulmasını önermiştir. Daha sonra AİHM, uzun yargılama iddiasıyla yapılan “Kaplan/Türkiye” başvurusunu pilot dava seçerek, 20/3/2012 tarihinde karara bağlamıştır. Bu kararda AİHM, AİHS’nin adil yargılanma hakkına ilişkin 6. maddesi kapsamında, Türkiye’de yargılamaların makul sürede sonuçlandırılamadığını başka bir ifadeyle uzun yargılamaya ilişkin ihlallerin yıllardır devam ettiğini, bu nedenle konunun iç hukukta yapısal ve sistematik bir problem oluşturduğunu, konuya ilişkin önünde bulunan çok sayıda davanın askıda olduğunu, bu sebeple pilot karar prosedürünü uygulayacağını belirtmiştir. Kararda ayrıca, “Daneshpayeh/Türkiye” kararına da atıf yapan AİHM, kararda tespit edilen yapısal sorunların çözümü için oluşturulacak iç hukuk yoluyla ilgili ilkeleri de belirlemiştir. Yani ülkemiz çooooook geride kalmıştır.
Anayasa'nın 36. maddesinde koruma altına alınan makul sürede yargılanma hakkının korunmasının sağlanabilmesi, kamu makamlarının kişilerin bu haklarını ihlal etmelerinin önüne geçilebilmesi için makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddialarına yönelik başvuruda bulunulabilecek etkili hukuk yollarının bulunması gerektiği açıktır. Bu yolun şikâyet konusu yargılamanın veya davanın uzun sürmesi nedeniyle ortaya çıkacak zararları giderecek çözümler sunabilmesi gerekir. Ancak ihlale yol açıldığı durumlarda ihlalin yol açtığı zararları giderebilmek için ulusal bir tazminat yolu bulunmamaktadır. Bu nedenle de etkili bir çözüm yolu bulunmadığı için bu tür başvurular doğrudan Anayasa Mahkemesi'ne yapılmaktadır. Bu durum Anayasa'nın 148. maddesinin lafzı ve amacı ile de bağdaşmamaktadır.
Bildiğiniz üzere bireysel başvuru; ikincil nitelikte yani idari ve yargısal başvuru yollarının tüketilmesinden sonra başvurulabilecek kendine özgü, olağan dışı, anayasal bir başvuru yoludur. Buna rağmen makul sürede yargılanma hakkının ihlali konularında doğrudan Anayasa Mahkemesi'ne başvurma Anayasa Mahkemesi için çok büyük bir iş yükü doğurmaktadır.
Anayasa Mahkemesi'ne göre Anayasa Mahkemesine bireysel başvurunun ikincilliği ve hukuk sisteminde düzenlenen başvuru yollarının tüketilmesinden sonra başvurulabilecek bir anayasal başvuru yolu olması da dikkate alınarak yargılamaların uzun sürmesinden kaynaklı ihlaller nedeniyle ortaya çıkan ve yapısal sorun teşkil eden durumun telafi edilebilmesi için kanuni bir düzenleme ile bu konuda başvurulabilecek bir mercinin oluşturulması gerekmektedir. Anayasa ve Sözleşme'nin ortak koruma alanında yer alan bir temel hak ve hürriyetin ihlaline yol açtığı tespit edilen söz konusu yapısal sorunun çözümü için Anaysa Mahkemesi söz konusu kararını Türkiye Büyük Millet Meclisine de bildirilmiştir.
Hepimize hayırlı olsun. Yapılacak yasama faaliyeti ile makul sürede yargılama hakkının ihlali ile ilgili şikayetleri incelemek üzere yeni bir mekanizma kurulacaktır. Bu etkili bir iç hukuk yolu olacağı için Anayasa Mahkemesi önündeki bu mahiyetteki tüm başvuruların da bu mekanizmaya yönlendirilmesi gerekmektedir.
Aklınızda şöyle bir soru var biliyorum: 'Eeeee, ben AİHM'e başvurudum. Şimdi ne olacak?'. Bu sorunun cevabı hazır ama bunu yakın zamanda sizlerle paylaşacağım :).
Allah'a emanet olun.
Comentários